1. Aanleiding en achtergrond

De Gemeente Pijnacker-Nootdorp acht het wenselijk om risico's die van invloed zijn op de bedrijfsvoering beheersbaar te houden. Door inzicht in de risico’s wordt de organisatie in staat gesteld om op verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie. Om inzicht in de risico’s van de gemeente te kunnen verkrijgen is er een risico-inventarisatie uitgevoerd. Hieronder wordt verslag gedaan van de resultaten van de risico-inventarisatie. Op basis van de geïnventariseerde risico’s is tevens het weerstandsvermogen berekend.

2. Risicoprofiel

De afgelopen periode zijn de risicoprofielen van alle afdelingen doorlopen met als doel het risicoprofiel van de Gemeente Pijnacker-Nootdorp in kaart te brengen en een update te geven. De risico’s worden bijgehouden in het softwareprogramma NARIS® (NAR Risicomanagement Informatie Systeem) waarmee risico’s systematisch in kaart kunnen worden gebracht en beoordeeld. In het onderstaande overzicht worden alleen de tien risico’s gepresenteerd die de hoogste bijdrage leveren aan de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit.

Het totaal van de grote risico's bedraagt € 37,6 mln. en die van de overige risico's € 17,9 mln. Daarmee bedraagt het totaal van alle risico's € 55,5 mln. 

Op basis van de ingevoerde risico’s is een risicosimulatie uitgevoerd. De risicosimulatie wordt toegepast omdat het reserveren van het maximale bedrag € 55,5 mln. ongewenst is. De risico's zullen immers niet allemaal tegelijk en in hun maximale omvang optreden. Op basis van de risicosimulatie volgt dat 90% zeker is dat alle risico’s kunnen worden afgedekt met een bedrag van € 9,4 mln. (benodigde weerstandscapaciteit).

Mutaties in risico

Risico-inschattingen grondexploitaties

Gewogen bandbreedtemethode- werkwijze

In de nota reserves en voorzieningen is opgenomen dat voor de risico’s uit de grondexploitaties een voorziening moet worden getroffen, indien de kans dat het risico zich voordoet groter is dan 50%.

De afdeling Ontwikkeling heeft bij de actualisatie van de grondexploitaties de risico's geïnventariseerd en gewaardeerd. Voor elk risico is een onderbouwde effectberekening opgesteld en kans van optreden ingeschat door het betrokken projectteam. Daarnaast worden voor de verschillende risico’s maatregelen benoemd en verantwoordelijken aangewezen. Om te bepalen welke deel van de risico's moet worden afgedekt binnen de grondexploitatie en welke risico's afgedekt moeten worden door het weerstandsvermogen wordt de gewogen bandbreedtemethode gebruikt.

Dit is een gebruikelijke manier om risico’s te kwantificeren. De gewogen bandbreedtemethode gaat uit van het kwantificeren van een effect en de kans (percentage) dat een effect (risico) zich voordoet. Uitgangspunt van deze theorie is dat niet alle risico’s zich daadwerkelijk voor zullen doen. Dit wordt verwerkt door de risico’s te wegen aan de hand van een kans van optreden. Alle gewogen risico’s van de grondexploitatie opgeteld vormen het totale risicoprofiel. Tezamen vormt dit het gewogen risico. Dit wordt uitgedrukt in een risico bandbreedte ten opzichte van het basisresultaat van de grondexploitatie.

Voor Bedrijvenpark Heron en Boezem-Oost is rekening gehouden met het risico dat de afzetsnelheid niet wordt gehaald. Voor elk project zijn de risico’s in beeld gebracht en is een totaal gewogen risico berekend. Het gewogen risico van Pijnacker-Zuid, Tuindershof en de Bedrijvenparken Heron en Boezem-Oost worden afgedekt door het positieve verwachte resultaat van deze projecten, omdat het verwachte resultaat hoger is dan het gewogen risico. Voor Oude Leede, Stanislas I, Ackerswoude en FES Oostland is dat niet het geval, omdat de grondexploitatie een negatief verwacht resultaat heeft. Dit gewogen risico wordt afgedekt door het weerstandsvermogen en is opgenomen in de lijst van risico’s in de paragraaf weerstandsvermogen.

Stijgers of nieuwe risico’s

Diverse gewogen risico’s van de grondexploitaties

De gewogen risico’s van de grondexploitaties Boezem-Oost en Bedrijvenpark Heron zijn toegenomen.

R590 Hogere exploitatielasten voor sportvoorzieningen door wegvallen SPUK

De SPUK-regeling (Specifieke Uitkering Stimulering Sport) is ingesteld voor een periode van 4 jaar en is bedoeld om de gemeente te compenseren voor heet vervallen van BTW-aftrek. Het is onduidelijk hoe na deze periode van 4 jaar hiermee wordt omgegaan.

R591 Hogere exploitatielasten openbaar groen

Door de gemeente is een afkoopsom ontvangen voor het structureel onderhouden van openbaar groen. Deze kosten worden ten laste van de reserve gebracht. Op het moment dat deze reserve volledig is gebruikt zullen deze structurele lasten ten laste van de exploitatie moeten worden gebracht.

R592 Totaal van de gewogen risico’s van de grondexploitatie Stanislas I

Met ingang van 1 juli 2019 is deze grex geopend (door de vaststelling van de halfjaarrapportage 2019) en nu voor de eerste keer opgenomen in de lijst van risico’s. Het financieel risico en de kans dat dit risico zich voordoet is op de hierboven beschreven methode van gewogen brandbreedte methode gewogen.

Dalers of vervallen risico’s

Diverse gewogen risico’s van de grondexploitaties

De gewogen risico’s van de grondexploitaties Ackerswoude, Tuindershof en FES-Oostland zijn afgenomen.

R113 Eneco voert een restrictief dividendbeleid

In de meerjarenbegroting is met ingang van 2021 rekening gehouden met het in het geheel wegvallen van de dividend van Eneco en is daarmee geen risico meer.

R582 Achteraf lagere compensatie van de ruimte onder het BCF plafond in de algemene uitkering

In de meerjarenbegroting zijn geen inkomsten opgenomen voor compensatie van de ruimte onder het BFC-plafond en is daarmee geen risico meer.

3. Beschikbare weerstandscapaciteit

De beschikbare weerstandscapaciteit van Gemeente Pijnacker-Nootdorp bestaat uit het geheel aan middelen dat de organisatie daadwerkelijk beschikbaar heeft om de risico's in financiële zin af te dekken. Hierbij kan onderscheid worden gemaakt tussen incidentele en structurele weerstandscapaciteit.

3.1 Incidentele weerstandscapaciteit

De incidentele weerstandscapaciteit is het vermogen om calamiteiten eenmalig op te vangen. Het zijn de direct aan te wenden middelen voor financiële tegenvallers. Dit betreft de algemene reserve en de post onvoorzien. Bestemmingsreserves rekenen we niet mee, omdat een onttrekking uit deze reserves direct invloed heeft op de dekking van kosten in de exploitatie in meerjarenperspectief. Ook worden stille reserves buiten beschouwing gelaten.

3.2 Structurele weerstandscapaciteit

Structurele weerstandscapaciteit betreft de middelen die permanent (jaarlijks in meerjarenperspectief) ingezet kunnen worden om tegenvallers op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de bestaande taken. De structurele weerstandscapaciteit is opgenomen in de exploitatie als de post onvoorzien. Een mogelijkheid is om de onbenutte belastingcapaciteit ook onder de structurele weerstandscapaciteit te rekenen. Onder onbenutte belastingcapaciteit vallen met name de onroerende zaakbelasting, afvalstoffenheffing, rioolrechten en leges. Omdat de belastingtarieven waar een direct aanwijsbare prestatie tegenover staat 100% kostendekkend zouden moeten zijn, is voor het bepalen van de structurele weerstandscapaciteit alleen de OZB van belang. Het verschil tussen de geraamde stijging van de OZB opbrengsten en de macronorm voor de groei van de OZB geeft de onbenutte belastingcapaciteit weer. Omdat moet worden opgemerkt dat deze veronderstelling sterk afhankelijk is van de politieke haalbaarheid van het verhogen van de belastingen wordt deze post niet gekwantificeerd weergegeven.

Beschikbare weerstandscapaciteit

4. Relatie benodigde en beschikbare weerstandscapaciteit

Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico’s en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. De relatie tussen beide componenten wordt in onderstaande figuur weergegeven.

De benodigde weerstandscapaciteit die uit de risicosimulatie voortvloeit kan worden afgezet tegen de beschikbare weerstandscapaciteit. De uitkomst van die berekening vormt het weerstandsvermogen.

Bovenstaande normtabel is ontwikkeld in samenwerking met de Universiteit Twente. Het biedt een waardering van de berekende ratio. De ratio van de gemeente Pijnacker-Nootdorp valt in klasse A. Dit duidt op een uitstekend weerstandsvermogen.

Het weerstandsvermogen zoals bovenstaand weergegeven betreft een momentopname. Door het treffen van aanvullende beheersmaatregelen of door het structureel opnemen van overschotten in de meerjarenbegroting door middel van heroverwegingen, ombuigingen of bezuinigingen kan het benodigde weerstandsvermogen worden beïnvloed.

5. Gebeurtenis na balansdatum

In maart 2020 heeft de gemeente (conform raadsbesluit) alle aandelen van Eneco Groep N.V. met een boekwaarde van € 1.042 verkocht. Hiervoor heeft de gemeente een bedrag ontvangen van € 85.395.723 ontvangen waardoor in 2020 een incidentele boekwinst is gerealiseerd van ruim € 85,3 miljoen. Deze ontvangst en boekwinst heeft tot gevolg dat onder andere de liquiditeit, solvabiliteit en vermogenspositie sterk verbeteren.

6. Kengetallen

De financiële positie van de gemeente Pijnacker-Nootdorp laat zich uitdrukken in een aantal actuele kengetallen. Kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans, ze helpen daarmee bij de beoordeling van de (ontwikkeling van de) financiële positie van een gemeente.

De vijf kengetallen, en wat zij betekenen, op een rij:

Algemeen

De opgenomen kengetallen over de jaren 2014, 2015, 2016, 2017, 2018 en 2019 zijn gebaseerd op de diverse jaarrekeningen en de jaren 2020 en verder zijn gebaseerd op de begroting 2020.

Netto schuldquote

De netto schuldquote weerspiegelt het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de inkomsten en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Hoe hoger de inkomsten, des te meer schulden een gemeente kan aangaan. De ratio geeft aan in hoeverre de schulden meer of minder bedragen dan de jaarlijkse inkomsten. De netto schuldquote van de gemeente Pijnacker-Nootdorp is de afgelopen jaren aanzienlijk lager geworden. Van 160 % in 2014 naar 54% in 2019. Aangezien in 2020 de aandelen Eneco Groep N.V. zijn verkocht zal de nettoschuldquote met ingang van 2020 fors afnemen. Aangezien de percentages over 2020 en verder afkomstig zijn uit de Programmabegroting 2020 is de verdere daling nog niet zichtbaar.

Solvabiliteitsratio

De solvabiliteitsratio drukt het eigen vermogen uit als percentage van het totale vermogen en geeft daarmee de weerbaarheid van de gemeente aan. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid van de gemeente. De VNG geeft aan dat een solvabiliteitsratio boven de 20% dient te liggen, dit is voor de gemeente Pijnacker-Nootdorp structureel het geval. Aangezien in 2020 de aandelen Eneco Groep N.V. zijn verkocht zal de solvabiliteitsratio met ingang van 2020 fors toenemen. Aangezien de percentages over 2020 en verder afkomstig zijn uit de Programmabegroting 2020 is de verdere toename nog niet zichtbaar.

Grondexploitatie

Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Voor dit percentage geldt: hoe lager hoe beter. De versnelling van de neerwaartse trend wordt ook hier enerzijds veroorzaakt door hogere exploitatiebaten dan in voorgaande en komende jaren. Anderzijds is sprake van een versnelling in de verkoop van bouwgronden waardoor de boekwaarde sneller afneemt dan in de begroting werd verwacht. De gemeente Pijnacker-Nootdorp onderkent de risico’s die gepaard gaan met de grondexploitaties, deze zijn opgenomen in paragraaf, 7 Grondbeleid.

Structurele exploitatieruimte

Dit kengetal geeft aan hoe groot de structurele exploitatieruimte is. Hierbij wordt gekeken naar de structurele baten en structurele lasten en deze worden vergeleken met de totale baten. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van leningen) te dekken. De gemeente Pijnacker-Nootdorp presenteert een meerjarig positief percentage.

Belastingcapaciteit

De belastingcapaciteit geeft inzicht in de mate waarin zich bij het voordoen van een financiële tegenvaller in het volgende begrotingsjaar deze kan worden opgevangen of ruimte is voor nieuw beleid. Om deze ruimte weer te kunnen geven is een ijkpunt nodig. Als ijkpunt wordt gekeken naar de landelijk gemiddelde tarieven. Er is geen maximum gesteld aan de belastingopbrengsten. Met andere woorden: deze indicator zegt niet zozeer iets over de daadwerkelijke financiële ruimte, dat is aan de gemeenteraad. Wel wordt inzicht gegeven in hoe de eigen lastendruk zich verhoudt tot het landelijk gemiddelde. De gemeente Pijnacker-Nootdorp zit boven het landelijk gemiddelde.

7. Samenhang

Waar de afzonderlijke kengetallen wel nuttige informatie geven, zegt het nog weinig over hoe de totale financiële positie beoordeeld moet worden. De kengetallen zullen altijd in samenhang moeten worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven over de financiële positie van de gemeente.